Sejm ustanowił rok 2025 Rokiem Stefana Żeromskiego z okazji 100. rocznicy jego śmierci.

Stefan Żeromski (1864–1925) był jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy okresu Młodej Polski. Jego twórczość, wielokrotnie nominowana do Nagrody Nobla, jest ceniona za głębokie przesłanie moralne i społeczne, za co zyskał miano „sumienia polskiej literatury”. Niniejsza prezentacja przedstawia przegląd kluczowych dzieł pisarza, które doczekały się przełożenia na język sceniczny (teatralny) i filmowy. Wielu znanych i cenionych w kulturze polskiej scenarzystów i reżyserów zmierzyło się z twórczością Żeromskiego wystawiając je na scenach teatrów polskich. Niektóre z nich jak: Popioły, Syzyfowe prace, Przedwiośnie doczekały się ekranizacji telewizyjnej i filmowej.

Stefan Żeromski, ten najwybitniejszy przedstawiciel polskiej inteligencji, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki, wśród którego na szczególną uwagę zasługują powieści takie jak: Przedwiośnie, Ludzie bezdomni, Popioły, Syzyfowe prace, które wciąż są omawiane w szkołach, a nawet inscenizowane. Dzieła te charakteryzują się głęboką analizą problematyki społecznej, narodowej i moralnej, odzwierciedlając złożoność polskiego społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku. Znaczenie literackie i społeczne Żeromskiego w Polsce XX wieku jest nie do przecenienia, a jego proza stanowi ważne przesłanie do istotnych wydarzeń historycznych i dylematów moralnych.

Adaptacje teatralne i filmowe stanowią niezwykle ważny środek popularyzacji i reinterpretacji dzieł Stefana Żeromskiego, umożliwiając dotarcie do szerszej publiczności i prezentując jego teksty w nowych kontekstach. Różnorodność form, od spektakli scenicznych po filmy fabularne i seriale telewizyjne, pozwala na wielowymiarowe spojrzenie na twórczość pisarza. Nowe interpretacje reżyserów i aktorów często uwypuklają ponadczasową aktualność poruszanych przez Żeromskiego problemów społecznych i moralnych, wpływając na współczesne rozumienie jego dzieł.

Bogata spuścizna Stefana Żeromskiego znalazła swoje odzwierciedlenie również na ekranach kinowych i telewizyjnych, przyciągając rzesze widzów i budząc nowe interpretacje jego dzieł. Jakbyśmy zapytali dorosłego człowieka: co zostało w jego pamięci z literatury Żeromskiego – odpowiedziałby Przedwiośnie. Tak, bo ta powieść jest właśnie ponadczasowa, jakże aktualna na ówczesne czasy. Znana jest nam postać Cezarego Baryki, bohatera Przedwiośnia, który z niedojrzałego rozpieszczonego chłopca przeistacza się w dojrzałego patriotę broniącego narodowych ideałów, walczącego o wolność Polski, choć znał ją tylko z opowieści rodziców. Czyż nie jest nam bliska postać Baryki? Dlatego Przedwiośnie jest jedną z najbardziej znanych ekranizacji. Utwór ten doczekał się zarówno filmu fabularnego, jak i wieloodcinkowego serialu telewizyjnego, oba z 2001 roku. Kolejna ekranizacja to Syzyfowe prace, zrealizowana w latach 60. i 80., która przeniosła na ekran młodzieńczy bunt bohaterów. Klasyką polskiej kinematografii jest również film Popioły w reżyserii Andrzeja Wajdy z 1965 roku, będący monumentalną adaptacją powieści historycznej. Te różnorodne adaptacje filmowe i telewizyjne miały znaczący wpływ na popularność dzieł Żeromskiego, przybliżając jego literaturę nowym pokoleniom widzów. Adaptacje teatralne i filmowe dzieł Stefana Żeromskiego stanowią potężne narzędzie edukacji i popularyzacji literatury, docierając do szerokiego grona odbiorców. Poprzez wizualne i emocjonalne przedstawienie historii, ekranizacje i spektakle wzmacniają wartości społeczne i patriotyczne zawarte w twórczości pisarza, inspirując do refleksji nad kluczowymi dla Polski zagadnieniami. Pomagają one utrzymać aktualność jego przesłania, łącząc ponadczasowe wartości z potrzebami współczesnego odbiorcy. Wszelkie dyskusje, debaty i krytyka adaptacji, często toczone w oparciu o współczesne problemy społeczne i polityczne, świadczą o żywotności i aktualności przesłania Żeromskiego, pokazując, jak jego dzieła nadal rezonują w dzisiejszej rzeczywistości. Cała twórczość prozatorska Stefana Żeromskiego jest uniwersalna i ponadczasowa. Zapraszam do obejrzenia wystawy online wybranych dzieł teatralnych i filmowych.

Wystawę przygotowała Marta Kudra
pracownik Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi