Na rok 2025 przypada wyjątkowa rocznica tysiąclecia koronacji dwóch pierwszych królów Polski: Bolesława Chrobrego oraz Mieszka II Lamberta. Z tej okazji Sejm Rzeczpospolitej Polskiej oficjalnie ustanowił bieżący rok Rokiem Milenium Koronacji Dwóch Pierwszych Królów Polski w Gnieźnie. Choć sejmowa uchwała jednoznacznie wskazuje Archikatedrę Gnieźnieńską jako miejsce pierwszych koronacji królewskich w dziejach naszego kraju, historycy nie są tego całkowicie pewni. Gniezno rzeczywiście podawane jest najczęściej jako miejsce pierwszych ceremonii koronacyjnych, jednak obok niego uczeni wymieniali też inne możliwe lokalizacje: Poznań (który za najbardziej prawdopodobny uznaje jeden z autorytetów w tej dziedzinie, profesor Przemysław Urbańczyk), a nawet Kraków. Podobne, jeśli nie większe wątpliwości dotyczą dokładnych dat obu koronacji. Najbardziej prawdopodobna data koronacji Bolesława wskazywana jest najczęściej na dzień 18 kwietnia 1025 roku (na który w owym roku przypadała Wielkanoc), Mieszko II mógł zaś zostać koronowany w Boże Narodzenie.

Koronacja była zwieńczeniem długoletnich starań Bolesława Chrobrego, symbolem pełnej suwerenności młodego państwa i świadectwem jego znaczenia. Stosunkowo niedługo po pojawieniu się na kartach historii i mapie Europy Polska osiągnęła status regionalnego mocarstwa. Panowanie Mieszka II Lamberta przyniosło jednak poważny kryzys państwa Piastów, grożący wręcz jego destrukcją, w wyniku którego czasowo utraciło ono status królestwa. Z tego powodu Mieszko II nazywany był niegdyś „Gnuśnym”. Współcześni historycy oceniają go jednak łagodniej, przypisując jego niepowodzenia raczej skomplikowanemu splotowi czynników wewnętrznych i zewnętrznych, w tym, paradoksalnie, negatywnym konsekwencjom zwycięstw ojca. Sama idea Królestwa Polskiego przetrwała zaś te i kolejne zawirowania, by ostatecznie powrócić na trwałe i stać się jednym z fundamentów polskiej tożsamości.

Wspominając naszych pierwszych królów warto pamiętać też o pierwszej kobiecie, o której wiemy na pewno, że nosiła tytuł królowej Polski – Rychezie, żonie Mieszka II. Rycheza Lotaryńska, zwana też Ryksą, była siostrzenicą cesarza Ottona III. Należała więc do ścisłej elity Cesarstwa, a jej małżeństwo z następcą Bolesława Chrobrego jest świadectwem wysokiej pozycji osiągniętej przez Piastów na arenie międzynarodowej. Pozostaje jednak postacią dość enigmatyczną i ocenianą przez historyków niejednoznacznie, niegdyś raczej negatywnie (m. in. ze względu na przypisywane jej odesłanie do Rzeszy polskich insygniów koronacyjnych, choć przekazy źródłowe nie są w tej kwestii jednogłośne).

Wspomniane wyżej rozbieżności w ocenach, a nawet wątpliwości co do podstawowych faktów są symptomem tego, że XI wiek to okres, kiedy nasza część Europy wychodzi dopiero z pomroki dziejów. Źródła są skąpe, często sprzeczne. Poddają się różnym interpretacjom i skłaniają do wysuwania hipotez. Nowsza, bardziej krytyczna historiografia czasem podważa nawet ugruntowane tezy. Można na to spojrzeć jako na coś, co czyni ten tajemniczy okres fascynującym. Powinno to skłaniać zainteresowane nim osoby do zapoznania się z jak najszerszym wyborem literatury przedmiotu. Jeszcze ciekawiej robi się, gdy spojrzymy na beletrystykę osadzoną w tych czasach. Pisarze, nawet jeśli dołożyli wszelkich starań, by zgłębić epokę i przedstawić ją zgodnie ze stanem wiedzy historycznej, mają duże pole do popisu w wyborze interpretacji wydarzeń oraz wypełnianiu białych plam. Sprawia to, że poszczególne literackie wizje tej epoki będą się od siebie znacząco różnić.

Na wystawie zaprezentowano wybrane opracowania i dzieła literackie z księgozbioru naszej Biblioteki poświęcone czasom panowania pierwszych dwóch królów Polski, w tym zarówno książki dla dorosłych, jak i młodszych czytelników, ponadto przykłady ikonografii oraz artykułów z naszych zbiorów czasopism.

Wystawę przygotował
Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów