Marek Hłasko – jeden z ustanowionych przez Sejm RP patronów roku 2024 – to pisarz, którego twórczość jest
w literaturze polskiej zjawiskiem zarazem przełomowym
i wyjątkowym. Przede wszystkim wprowadził w obieg nową dykcję – powszednią wulgarność, gorzką i pełną pasji opowieść męskiego bohatera walczącego o swoje
w odczarowanym świecie, bohatera pozbawionego iluzji, lecz tęskniącego za miłością. Pisarstwem swoim przeciwstawiał się upiększonym obrazom rzeczywistości – było ono równie bezlitośnie wymierzone tak w hagiograficzny oleodruk socrealizmu, jak później – za granicą – w miejscowe formy propagandy, takie jak technicolorowy „american dream”. Twórczość ta ujawniała swoje pokrewieństwo zarówno
z Dostojewskim, jak i – w późniejszym okresie nawet bardziej – z wielką epiką amerykańską w rodzaju dzieł Hemingwaya, Faulknera, Steinbecka, Caldwella czy dos Passosa. W kręgu inspiracji pisarza pozostawał także film – co także czyniło go autorem na wskroś nowoczesnym – z nurtem „czarnego kryminału” i kreacjami Humphreya Bogarta, często grającego w produkcjach tego gatunku, na czele.

Do najważniejszych utworów pisarza należą: „Pierwszy krok w chmurach”: opowiadanie
o zdeptaniu tego, co najpiękniej delikatne; „Następny do raju” – swego rodzaju „eastern”, dziejący się w środowisku kierowców ciężarówek, pracujących w górach przy zwózce drewna; „Pętla”: wstrząsająco trafne studium ludzkiego serca uwikłanego w alkoholizm; „Cmentarze” – rozrachunek z rewolucyjnym idealizmem kulminującym w budowie totalitaryzmu, powieść, której wymowa i publikacja za granicą praktycznie uniemożliwiła Hłasce powrót do kraju; „Piękni dwudziestoletni” – pełna ironii i zjadliwego humoru beletryzowana autobiografia, którą poczuła się obrażona „nawet własna matka”; „łotrzykowskie” powieści „izraelskie” – „Brudne czyny”, „Wszyscy byli odwróceni”, „Drugie zabicie psa”, „Nawrócony w Jaffie” i „Opowiem wam o Esther”; „Sowa, córka piekarza” – powieść, której kompozycję Zbigniew Kosiński „porównał (…) do symfonii” (za: Bogdan Rudnicki „Marek Hłasko”) czy „Codziennie palcie ryż” – ostatnia powieść opublikowana za życia pisarza, będąca m.in. wyrazem rozczarowania Stanami Zjednoczonymi, które nie stały się dla niego Ziemią Obiecaną. Łącznie autor pozostawił po sobie 10 powieści i ok. 40 opowiadań.

Hłasko był jednak nie tylko pisarzem, ale i świadomym twórcą własnej legendy. Do legendy tej – nierozerwalnie związanej w tym konkretnym przypadku z twórczością – nawiązywała prezentowana w d. 3-26 X 2024 r. wystawa stacjonarna WBP im. J. Piłsudskiego w Łodzi pt.: „Liryczny chuligan. Twarze Marka Hłaski w 90. rocznicę urodzin pisarza”. Była ona próbą portretu wielostronnego, który starała się złożyć, jak mozaikę, z wizerunków różnorodnych wcieleń – ról życiowych swego bohatera, takich jak: „Idealista”, „Robotnik”, „Prowokator”, „Pisarz”, „Buntownik”, „Wygnaniec”, „Chuligan”, ale także „Kochanek”, „Przyjaciel”, „Hulaka”, „Lotnik” czy „Syn”. Ekspozycja zawierała nade wszystko liczne wydania książkowe utworów pisarza – od pierwszych wydań krajowych, poprzez emigracyjne, nielegalne – bezdebitowe i te z późnego PRL-u, gdy pisarz wrócił „do łask”
u władz (tak jakby potrzebna mu była ta łaska…), aż po oddające mu sprawiedliwość edycje
z III RP. Oprócz książek gabloty przyporządkowane poszczególnym „twarzom” Hłaski zawierały rozliczne artykuły prasowe samego autora lub odnoszące się do jego twórczości oraz jej filmowych adaptacji, zdjęcia i inne materiały ilustracyjne oraz stanowiące komentarz życia i twórczości wypowiedzi pisarza, jego bliskich, przyjaciół, wrogów, badaczy jego spuścizny i innych. Całości dopełniały drobiazgi przybliżające klimat i okoliczności egzystencji autora. Poniżej zamieszczamy relację z ekspozycji w postaci fotografii gablot.

Bogusława Karbowska, Wielisław Marinow
Dział Informacji Naukowej