Jednym z patronów roku 2023 jest Paweł Edmund Strzelecki, wybitny polski podróżnik, odkrywca, badacz
i filantrop. Jako pierwszy Polak okrążył indywidualnie kulę ziemską w celach naukowych. W czasie swej ponad dziewięcioletniej wyprawy (1834 -1843) odwiedził wszystkie ówcześnie znane kontynenty, podróżując na własny koszt. Swoją podróż finansował środkami pochodzącymi ze sprzedaży okazów przyrodniczych i geologicznych do muzeów w Europie. Wyruszył z Liverpoolu i przez Stany Zjednoczone, Kanadę, Meksyk, Brazylię, Argentynę, Chile, Markizy, Hawaje, Nową Zelandię, Australię, Chiny, Indie
i Egipt powrócił do Londynu. Podczas swoich wypraw po Australii przebył ponad 11.000 kilometrów, w większości pieszo.

W 1839 roku, na dziewięć lat przed wybuchem gorączki złota w Kalifornii, odkrył złoto
w dolinie Clywd w Nowej Południowej Walii. W czasie swoich wypraw odkrył i zdobył najwyższy szczyt kontynentalnej Australii, któremu nadał nazwę Góra Kościuszki (Mount Kosciuszko 2.228 m.n.p.m., szczyt zaliczany jest do Korony Ziemi). Ponadto nowoodkryty przez niego region, jeden z najżyźniejszych terenów w Australii, nazwał na cześć ówczesnego gubernatora Gippslandem. Na Tasmanii znalazł bogate złoża węgla w okolicach Jerusalem, a w Kanadzie złoża miedzi, które są eksploatowane do dzisiaj.

Jako badacz podczas swoich podróży zajmował się zbieraniem informacji z różnych dziedzin nauki - geologii, mineralogii, geografii, kartografii, meteorologii, hydrologii, wulkanologii, paleontologii, rolnictwa oraz etnografii. Owocem jego badań w Australii i na Tasmanii była wydana w 1845 roku w Londynie pierwsza naukowa książka o Australii "Physical description of New South Wales and Van Diemen's Land" (Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena). Załącznikiem do tej pracy była kolorowa mapa geologiczna Nowej Południowej Walii i Tasmanii o wymiarach 7,6 x 1,5 metra. Dzieło Pawła Edmunda Strzeleckiego na następnych 40 lat stało się podstawowym źródłem wiedzy geologicznej i przyrodniczej o Australii. Ponadto, jako jeden z pierwszych na świecie, wskazywał na szkodliwość nadmiernego wyrębu lasów oraz niekontrolowany wypas bydła. Był również pierwszym, który zwrócił uwagę na potrzebę irygacji Nowej Południowej Walii i Tasmanii na szeroką skalę oraz przepowiedział wielką przyszłość dla hodowli owiec
i produkcji wełny na tych terenach.

Jako filantrop wsławił się przede wszystkim tym, że podczas Wielkiego Głodu w Irlandii (1845-1849) uratował ponad 200.000 dzieci od śmierci głodowej. Wprowadził dożywianie dzieci w szkołach i obowiązek mycia rąk przed posiłkiem. W uznaniu zasług przy zwalczaniu klęski głodu w Irlandii, Królowa Wiktoria nadała mu jeden z pierwszych Orderów Łaźni przyznanych cywilom. Strzelecki był wyczulony na los miejscowej ludności
w odwiedzanych krajach. Był świadkiem handlu niewolnikami w Brazylii i rzezi Indian
w Argentynie, przeciwko czemu zdecydowanie protestował. Był również przyjacielem Aborygenów.

Poniższa wystawa wirtualna oraz dołączona do niej bibliografia zawiera prezentację autorskiego wyboru literatury (książki, artykuły z czasopism) zgromadzonej w Naszej Bibliotece, a dotyczącej życia i śmierci Pawła Edmunda Strzeleckiego.

Celem tej wystawy oraz bibliografii jest popularyzacja wiedzy o tym wybitnym polskim podróżniku i odkrywcy oraz jego upamiętnienie.

Iwona Jaroszek

Dział Informacji Naukowej