Maria Konopnicka (1842 – 1910) polska pisarka, niedoceniana dziś poetka okresu realizmu, nowelistka, pisarka dla dzieci, krytyczka, publicystka, tłumaczka
i aktywistka społeczna. Bardzo popularna i ciesząca się wielkim uznaniem wśród swoich współczesnych,
z upływem lat została niesłusznie zaszufladkowana jako autorka „Roty” recytowanej w najważniejszych momentach XX w. historii Polski oraz sztandarowa poetka szkolnych akademii. Ustanowienie przez Sejm roku 2022 jako roku Marii Konopnickiej jest świetną okazją do przypomnienia jej bogatej
i różnorodnej twórczości.

Debiutowała w piśmie „Kaliszanin” wierszem „Zimowy poranek” (1870), ale rozpoczęciem właściwej kariery poetyckiej był cykl „W górach”, opublikowany w „Tygodniku Ilustrowanym” w roku 1876, który spotkał się z pozytywną recenzją Henryka Sienkiewicza. Bardzo szybko poezja przepełniona patriotyzmem
i szczerym liryzmem, stylizowana „na swojską nutę” zdobyła powszechne uznanie. Interesującą próbą epicką o inspiracjach romantycznych były poematy „Przez głębinę” (1907, wydany pod pseudonimem Jan Waręż) oraz „Pan Balcer w Brazylii” (1910). W 1913 roku ukazał się po raz pierwszy w całości poemat dygresyjny „Imagina”.

Konopnicką zalicza się również do czołowych twórców polskiej nowelistyki. Początkowo czerpała inspiracje z doświadczeń Prusa, Sienkiewicza i Orzeszkowej, ale wkrótce rozwinęła własne pomysły w dziedzinie małych form. W roku 1890 opublikowała ważne społecznie nowele „Mendel Gdański”, „Dym” oraz „Miłosierdzie gminy”, wykorzystując również perspektywę psychologiczną. W jej nowelistyce cenny jest brak tendencyjności, precyzyjna konstrukcja fabuły i wypowiedzi bohaterów. Krótkie formy narracyjne Konopnicka pisała od początku lat 80. aż do śmierci, traktując je jako komentarz do społecznej i politycznej rzeczywistości. Ważnym zjawiskiem w literaturze tego okresu stały się jej fragmenty dramatyczne „Z przeszłości” (1881) oraz dramat „Prometeusz i Syzyf” (1892), które przyczyniły się do wywołania ostrych dyskusji ideowych.

Jako autorka licznych utworów dla dzieci, m.in. baśni, wierszy i opowiadań, stworzyła swój własny, nowatorski styl: unikając natrętnego dydaktyzmu starała się rozbudzać wrażliwość estetyczną małych odbiorców. Skupiała się na łączeniu autentyzmu
i baśniowej fantastyki, tonacji poważnej i humorystycznej. Jej szczególnym osiągnięciem jest poetycka opowieść prozą i wierszem „O krasnoludkach i sierotce Marysi” z roku 1896, wznawiane są też baśnie „O Janku Wędrowniczku”(1893) i „Na jagody”(1903).

Maria Konopnicka zajmowała się również pracą redaktorską. W latach 1884-86 redagowała pismo dla kobiet „Świt” (próbując zradykalizować jego program wywołała sprzeciw zachowawczej części opinii publicznej i cenzury). Wcześniej, od 1881 roku
w „Kłosach”, „Świcie”, „Gazecie Polskiej”, „Kurierze Warszawskim” czy „Bibliotece Warszawskiej” ukazywały się jej pisma krytycznoliterackie i publicystyka społeczna, np.
„O Adamie Asnyku słów kilka”, „O komedii bohaterskiej Edmunda Rostanda”, „Krzyżacy Henryka Sienkiewicza". Opublikowała szereg ważnych prac o romantykach, np. „Spotkania nad Arnem. Konopnicka o Lenartowiczu”. Wartościowy jest też zarys monograficzny „Mickiewicz, jego życie i duch” z roku 1899 oraz esej „O Beniowskim” z roku 1909.

Znaczną wartość literacką ma dorobek przekładowy Konopnickiej. Tłumaczyła poezję i prozę niemiecką, francuską, włoską, angielską i czeską. Dokonany wspólnie
z Włodzimierzem Zagórskim przekład komedii bohaterskiej Rostanda ”Cyrano de Bergerac” do dziś cieszy się dużą popularnością, podobnie jak powieść dla dzieci „Serce” autorstwa Edmonda de Amicisa.

Wystawę przygotował Dział Zbiorów Specjalnych