W Dziale Zbiorów Specjalnych, wśród 17 rodzajów zbiorów znajdują się również kolekcje książkowe. Jedną z nich jest kolekcja „Cymelia Druków Dawnych” – druki biblioteczne
o szczególnej wartości, cenne ze względu na indywidualne właściwości poszczególnych egzemplarzy. Są wśród nich wydania stare i rzadkie, ukazujące się w niewielkich nakładach. Takie też są najstarsze wydania „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Warto przyjrzeć się im dzisiaj, gdy po 187. latach od pierwszego wydania w mediach wciąż toczą się dyskusje na temat funkcjonowania poematu w dawnej
i współczesnej kulturze oraz o różnych sposobach jego interpretacji.

Dzieło Mickiewicza budziło emocje już w XIX wieku. Ich świadectwem jest choćby sposób przechowywania rękopisu. Stanisław Tarnowski, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, który w 1871 roku stał się właścicielem manuskryptu zamówił ozdobną szkatułkę z drewna hebanowego kształtem i sposobem wykonania przypominającą średniowieczne relikwiarze. Boczne ściany szkatułki zdobiły płaskorzeźby przedstawiające sceny z „Pana Tadeusza”, zaś w środkowej części wieczka umieszczony był owalny medalion z profilem poety wykonany z kości słoniowej.

Pierwsze wydania drukowane były zdecydowanie skromniejsze. Wystawa w nawiązaniu do 12 ksiąg poematu Adama Mickiewicza prezentuje 12 najstarszych edycji. Rozpoczyna ją pierwodruk - nasza epopeja narodowa ukazała się 28 czerwca 1834 r. nakładem paryskiej oficyny Aleksandra Jełowickiego. Kolejne wydania pochodzą z lat 70., 80. i 90. XIX wieku oraz z początku wieku XX. Wśród nich zdecydowanie wyróżnia się luksusowe wydanie
z roku 1882, które ukazało się we Lwowie nakładem Księgarni F. H. Richtera
(H. Altenberg) z 25. ilustracjami Michała Elwira Andriollego na osobnych tablicach oraz
z licznymi drzeworytami w tekście. Jest to wydanie w dużym formacie, o wymiarach 37 x 29 cm. Grzbiet i narożniki wykonane są z brązowej skóry, a z zielonym płótnem okładki kontrastuje złota tytulatura. Książka posiada też oryginalne wklejki z papieru marmurkowego i złocone górne brzegi 295 kart.

Wystawę kończą dwa wydania jubileuszowe z 1934 roku, w którym przypada setna rocznica pierwszego wydania. Jedno jest w języku polskim, drugie – francuskim. Wśród prezentowanych edycji przeważają te w języku polskim, ale mamy też druki w języku francuskim, niemieckim, a nawet hebrajskim. Jako materiał uzupełniający wykorzystane zostały najbardziej znane ilustracje do „Pana Tadeusza” autorstwa Michała Elwira Andriollego wydane częściowo w kolorze przez Wydawnictwo Oświatowe „Wspólna Sprawa” w 1967 r.

Elżbieta Domagalska
Kierownik Działu Zbiorów Specjalnych