„Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat”

Janusz Korczak

1 czerwca obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Dziecka. Z tej okazji zapraszamy Państwa do obejrzenia wystawy prezentującej wybrane polskie czasopisma dla dzieci i młodzieży z XIX i XX wieku. Ekspozycja jest doskonałą okazją do retrospektywnego spojrzenia na rozwój prasy skierowanej do młodych odbiorców.

Najstarsze czasopisma prezentowane na wystawie współczesnemu odbiorcy bardziej przypominają książki niż czasopisma (np. XIX-wieczne „Rozrywki dla Dzieci” - pierwsze polskie pismo dla dzieci redagowane przez Klementynę Tańską, „Ziemomysł: pismo czasowe dla dzieci” czy „Zorza”). Choć charakteryzowały się one skromną szatą graficzną czy zbitym drukiem to rola jaką odegrały one w obudzeniu świadomości i potrzeb istnienia czasopism przeznaczonych dla dzieci i młodzieży nie podlega dyskusji.

Po roku 1900 czasopisma przeznaczone dla młodego odbiorcy stały się prawdziwą „kuźnią poglądów” w sprawach literatury, kształcenia i wychowania. W pierwszych latach XX w. pojawiły się nowe czasopisma: „Moje Pisemko” (1902-1936), „Promyk” (1909-1910) z dodatkiem dla dzieci „Promyczek” oraz „Z Blizka i z Daleka” (1913-1914). Wszystkie wymienione pisma charakteryzowały się wysokim poziomem zarówno estetycznym, jak i merytorycznym.

W momencie odzyskania niepodległości Polski czasopisma dla dzieci i młodzieży odgrywały ważną rolę pod względem kształtowania postaw moralnych i estetycznych małych czytelników. W latach 1918-1939 powstały różnego typu pisma dla dzieci i młodzieży, także czasopisma młodzieży szkolnej i harcerskiej. Od roku 1921 nastąpiło gwałtowne zwiększenie liczby tytułów, zwłaszcza w grupie pism wydawanych przez młodzież gimnazjalną i organizacje społeczno-polityczne. Powielane ręcznie lub drukowane pisemka szkolne, przeważnie gimnazjalne, ukazywały się z reguły raz na miesiąc lub rzadziej. Nakłady były małe, często po wydaniu jednego lub kilku numerów pisma ulegały likwidacji. Wymienić tu należy takie charakterystyczne tytuły: „Brzask”, „Czuwaj”, „Echo Szkolne”, „Filomata”, „Filareta”, „Głos Młodzieżowy”, „Ku Szczytom”, „W Młodych Oczach”. Sporą ilość czasopism wydawały organizacje młodzieżowe, w tym głównie harcerstwo, partie polityczne, stowarzyszenia społeczne, kościelne, np.: „Na tropie”, „Czyn Młodzieży PCK”, „Kuźnia Młodych”, „Dziś i Jutro”, „Orlęta”. Ważną rolę dydaktyczną i poznawczą w okresie międzywojennym spełniały pisma o charakterze specjalistycznym: „Młody Zawodowiec”, „Orli Lot”, „Przyjaciel Zwierząt”, „Młody Lotnik”, „Skrzydła”, „Wynalazki i Odkrycia”.

W dwudziestoleciu międzywojennym wiele pism dla dorosłych - różnej orientacji politycznej i światopoglądowej - wydawało tzw. dodatki dla dzieci, np. „Mały Kurier” - dodatek do „Kuriera Łódzkiego”, „Kurier Warszawski Dzieciom”, „Wieczek” - dodatek tygodniowy „Wieku Nowego” dla dzieci i młodzieży.

W okresie międzywojennym czasopisma dla dzieci ukazywały się przeważnie jako tygodniki, nieraz o szerokim zasięgu terytorialnym. Do najpopularniejszych należały: „Płomyk” (1917 - 1939), „Płomyczek” (1927 - 1939), „Moje Pisemko” (1902 - 1936), „Słonko” (1934 - 1939), „Iskry” (1923-1939), „Poranek” (1937-1939). Największą liczbę czytelników miały „Moje Pisemko” i „Płomyk”.

Wszystkie przedstawione na wystawie egzemplarze pochodzą ze zbiorów Biblioteki, a poszczególne tytuły roczników stanowią jedynie skromną reprezentację całości zbiorów. Mamy nadzieję, że retrospektywny charakter prezentacji dostarczy Państwu miłych chwil refleksji, zabarwionych uśmiechem, a być może stanie się inspiracją do zapoznania waszych dzieci i wnuków z tymi publikacjami.

Wystawę przygotowali pracownicy
Działu Informacji Naukowej

Ewa Nowak-Wawrzyniak
Katarzyna Sztajnert